Życzenia!

Zdrowych i spokojnych Świąt Bożego Narodzenia

oraz 

pomyślności w Nowym Roku

życzy 

Magdalena z bloga

Zadarnowo i okolice

Wołyńska linia Zadarnowskich

Od dawna wiem, że jedna (a może więcej), gałęzi rodziny Zadarnowskich osiedliła się na Wołyniu. Poszukiwałam informacji na ten temat, ale dysponowałam tylko szczątkowymi informacjami. Wreszcie udało mi się zrekonstruować jedną z wołyńskich linii, wyprowadzając ją wprost od Stanisława Ratolda, któremu polski król Zygmunt nadał szlachecki tytuł, ziemię (Zadarnowo), nazwisko (Zadarnowskji) i herb (Sulima).

1. Stanisław Ratold Zadarnowski

3. Piotr (Peter)

8. Nikołaj [3]

16. Hieronim [8]

24. Iwan (Jan)  [16]              25. Grigorij (Grzegorz)[16]

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

36. Jurij [24]

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

56. Laurenty [36]        57. Grigorij [36]        58. Josif /Osip/[36]       59. Iwan [36]              
60. Michaił [36]           61. Karl [36]

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

86. Wincenty (1789) [58]       87. Iwan [58]     88. Kazimir (1766) [58]  

  89. Ludwig [58] Metryka urodzenia i chrztu: 16 listopada 1833 roku Ludwiga-Leopolda W Wileńskiej   Parafii Wszystkich Świętych; żona Ewa z Chodenickich

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

136.Iwan (1821)  [89]       137. Aleksander (1824)  [89]  Anton?[89]

135. Jan Józef Zadarnowski (zm. 1875); Rodzice: Ludwik i Ewa Z Chodenickich.[89.] żona Celestyna z Chajęckich Wołoszyńska.*

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Bartłomiej Stanisław (1871/16),  żona Weronika z domu Sobieska. Mieszkali w Lubitowie, w domu nad jeziorem nieopodal cerkwi. Stanisław i Weronika zostali zamordowani przez banderowców.    

Anna Maria (1874/1924)

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

synowie Bartłomieja i Weroniki Zadarnowskich: Adam ur. 1922, Bogdan ur. 1924.

 --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

* Celestyna Chajęcka.- wyszła za mąż za Pieńkowskiego.

Po jego śmierci, została żoną Dionizego Wołoszyńskiego. Dla Celestyny i Dionizego było to drugie małżeństwo.

Dionizy Wołoszyński, 1.03.1853 roku, w wieku lat 20, najpierw poślubił Emilię Kasianowską, lat 20.

19.05.1867 poślubił (w wieku 34 lat) Celestynę z Chajęckich Pieńkowską (32 lata). [ok. rok po ślubie urodziła dziecko - Teofila Erazma, które po kilku miesiącach zmarło, a 1,5 roku po ślubie zmarł Dionizy - zm. 7. 12. 1868 w Lubitowie, parafia Kowel w wieku 41 lat. Wcześniej, 3.08.1868 zmarł ich syn, Teofil Erazm, 0,5 roku.)

Jan Józef Zadarnowski (Rodzice: Ludwik i Ewa z Chodenickich) był trzecim mężem Celestyny, mieli syna Bartłomieja Stanisława i córkę Annę Marię.

Tropem Ratoldów cz. 7 - rodzime rycerstwo

Rycerstwo. Od lewej: z kielicha Konrada, z dzieła obcego, z pieczęci Ziemowita księcia czerskiego i płockiego z 1262 r., z dzieła obcego, z kielicha trzemeszneńskiego Dąbrówki, z dzieła obcego. [link]

Rycerz Mikołaj, z rodu Ratułdów (herbu Szeliga - niepoprawnie prawdopodobnie, bo herbu Ratułt) należy do rodu o pochodzeniu węgierskim, o czym wspominają kronikarze.

Natomiast wspomniani przeze mnie we wpisie Tropem Ratoldów cz. 5 - Jodłownik, Ołobok rycerze:

• Rycerz Ratułda z okolic Kalisza (Ołobok) i  
• Ratułd, który toporem przepołowił rybę z rzeki Brdy (dawniej ponoć zwanej Hołobok) w okolicach Bydgoszczy -

Herb Hołobok, autor: Bastian

- posiadali herb Hołobok (być może nadany ok. roku 1109 przez Bolesława Krzywoustego, jak głosi legenda). Imię Ratuld, mogło być imieniem pochodzenia germańskiego, które nosił ten człowiek. Co ciekawe, przy tak wielu wersjach imienia, w obu przypadkach związanych z przecięciem łososia mamy wersję Ratuld. Tenże Ratuld, wcale nie musiał być szlachcicem. Mógł zostać nim z nadania Bolesława Krzywoustego. Germańskie imię nie dziwi, skoro wiemy, że przecięcie łososia nastąpiło na obecnych zachodnich terenach Polski, które były przez wieki pod niemieckimi wpływami.

Kim byli rycerze?

Rycerstwo – stan społeczny złożony z konnych wojowników istniejący w Europie w okresie pełnego średniowiecza i późnego średniowiecza. Warstwa ta wytworzyła swoisty styl życia, ceremoniał i etykę. W zamian za nadanie ziemskie przyjmowało obowiązek służby pod rozkazami seniora. W późnym średniowieczu przekształciło się w szlachtę.[link]

Łowienie łososi - imponujący okaz!

Czyli zawodowy żołnierz. Mam broń i nie zawaham się jej użyć! :)

A szlachta?

Szlachta (ze starodolnoniemieckiego slahta; współcz. niem. Geschlecht "ród", łac. generosus "urodzony", bene natus "dobrze urodzony", nobilis "sławny") – wyższa warstwa społeczna, wywodząca się ze stanu rycerskiego w społeczeństwie feudalnym. Szlachta posiadała zespół przywilejów społecznych, z których najbardziej podstawowym był przywilej posiadania ziemi. Przynależność do szlachty łączyła się z obowiązkiem służby wojskowej. (…)W Polsce i Europie określenie szlachta (lp. szlachcic) stosowane bywało już w okresie średniowiecza, jednak transformacja stanu rycerskiego w szlachecki miała miejsce u schyłku średniowiecza i wiązała się z powstaniem monarchii stanowych.[link]

Czyli wojsko w rezerwie :)

W Polsce monarchia stanowa powstała w typowy dla krajów europejskich sposób tzn. na drodze współdziałania władców z przedstawicielami stanów w trakcie jednoczenia państwa polskiego. A więc powstanie monarchii stanowej w Polsce wiąże się ze zjednoczeniem państwa i przezwyciężeniu rozbicia dzielnicowego. Monarchia stanowa w Polsce trwała od 1320 roku (koronacja Władysława Łokietka 20 stycznia) do roku 1795 (utracenie niepodległości przez Rzeczpospolitą).[link] 

Dziki łosoś z Alaski złowiony przez niedźwiedzia

Nie dowiedzieliśmy się zbyt wiele o Ratoldach, 

ale cośmy sobie odkurzyli szkolną wiedzę z historii, to nasze :) 

Przypuszczam, że protoplastą naszej rodziny był Ratuld herbu Hołobok, a nie ród o węgierskich korzeniach. Nie ma w archiwalnych zapiskach niczego, poza przydomkiem Ratold, co pozwoliłoby podjąć dalszy trop. Wyobrażam sobie, jak po czterystu latach, jeden z potomków tegoż Ratulda wyrusza na wschód w poszukiwaniu nowych łowisk :)  

A bagien na Polesiu miał pod dostatkiem! :)

W starych, archiwalnych dokumentach, które staram się odcyfrować protoplasta rodu Zadarnowskich Stanisław Ratołd zawsze jest podawany z tym przydomkiem. Dwa razy spotkałam, podczas informacji o nadaniach królewskich (Zygmunt Stary i królowa Bona) określenie Ratołdowicz. Spotkałam też określenie praprawnuka Stanisława Ratołda (czwarte pokolenie) jako Stefan Fiedorowicz Ratołd Zadarnowski (Fiedor to ojciec tegoż Stefana, prawnuk Stanisława Ratołda. Ojcem Fiedora był Józef, wnuk Stanisława Ratołda od syna Piotra.) 

Oczywiście, gdy tylko coś znajdę, to natychmiast o tym napiszę :)

Następny  wpis:

Tropem Ratoldów cz. 8 - herb

Tropem Ratoldów cz. 6 - imię germańskie

Rycerz Normański

Strona DEON.PL podaje:

Ratold

Imię pochodzenia germańskiego, złożone z członów: rad- / rat- 'rada' i -wald / -walt (goc. waltan) 'władać, panować'. Na gruncie germańskim występuje w formach: Ratold, Raduald, Radoald, Ratolt.

W Polsce znane od 1397 r. w formach: Ratold, Ratholdus i w zdrobnieniu Ratoltek.

Odpowiedniki obcojęz.: łac. Ratoldus, Rataldus, niem. Ratold, Rathold, Raduald, Ratolt, wł. Ratoldo, Rataldo.

Ratold, pustelnik z Tyrolu. Pochodził z Aibling, pod Rosenheim, w Górnej Bawarii. Tęskniąc za samotnością, opuścił rodzinę i po 900 r. osiadł w parowie na północ od Schwaz (Tyrol). Wzniósł tam kapliczkę i dedykował ją św. Jerzemu. Potem przedsięwziął pielgrzymkę do Rzymu i Composteli. Wyświęcono go tam na kapłana. Wrócił z obrazem Matki Boskiej Bolesnej. Gdy znalazł towarzyszy, założył osiedle eremickie, które później przeobraziło się w benedyktyńskie opactwo. Innocenty II zatwierdził fundację w 1138 r. Z uwagi na klęski żywiołowe (pożary, lawiny) opactwo przeniesiono następnie do doliny Innu (dziś Fiecht bei Schwaz). Wspomnienie Ratolda obchodzi się 2 listopada. [link]

 

Ratold Caserta

We wpisie Tropem Ratoldów cz. 4 -  Ratold Caserta, przytoczyłam informacje o dwóch braciach, którzy towarzyszyli Felicji de Hauteville z Sycylii, narzeczonej króla Węgier Kolomana I Uczonego, jako eskorta. Znaleźli się wśród 300 rycerzy, którzy podążyli za swą panią do nowego kraju. Byli to Oliver de Caserta (bezdzietny) i Ratold Caserta. Caserta jest miejscowością we Włoszech, skąd się prawdopodobnie wywodzili. Ratold to było imię. Na Węgrzech ród znany był jako Rátót (być może węgierska wersja imienia Ratold i określenie potomków Ratolda Caserty). Herb rodu Rátót zawiera lipowy liść (Lipa znana była jako źródło surowca leczniczego, kojarzy się z kobiecością, a nie siłą, jak dąb. Ponadto lipa jest świętym drzewem Słowian, skąd zatem na Węgrzech?)

Lipa uznawana jest za narodową roślinę Czechów (pojawia się na fladze prezydenckiej), Słowaków, Słoweńców (nieoficjalna waluta Słowenii z lat 1989 – 1990), Serbów Łużyckich (m.in. w logo organizacji Domowina). W Chorwacji zdawkowa jednostka monetarna nosi nazwę lipa.[link] Lipa u Słowian i Germanów uważana była za drzewo święte. Ceniono ją od najdawniejszych czasów nie tylko ze względu na jej piękno, lecz również właściwości lecznicze i miododajne.[link] Wierzono, że chroni przed uderzeniem pioruna. Germanie kojarzyli lipę z boginią miłości Freją ( W mitologii rzymskiej drzewo to poświęcone było bogini Wenus), myloną lub łączoną w jedno z boginią Frigg, małżonką Odyna.

Zagalopowałam się? :)

Niekoniecznie.

Teraz będzie krótka powtórka z historii:

Normanowie, czyli „ludzie z północy” pochodzili ze Skandynawii. Ich najazdy trwały bardzo długo, bo ponad dwieście lat, od końca VIII do XI w. i w pewnych przypadkach jeszcze dłużej. Ich ekspansja dotknęła przede wszystkim znacznej części Europy.

Ojczyzna Normanów, [to] Półwysep Skandynawski. (…) Zasiedlający Skandynawię Normanowie pochodzili od bytujących tam niegdyś Germanów. (…) Jednym z ważniejszych bogów w skandynawskim panteonie był Odyn, bóg wojny i patron wojowników. Ważne miejsce zajmowały też jego żona, Frigg, znająca przeszłość i przyszłość. (…)[link]

Casertavecchia

Dlaczego wspominam Normanów?

Casertavecchia (prowincja Caserta) to średniowiecznea wioska położona ok. 10 km na północny wschód od Caserta. Jego nazwa w tłumaczeniu z włoskim oznacza "Stara Caserta". Początki Casertavecchia są niepewne, ale według mnicha benedyktyńskiego, Erchempert, w Ystoriola Langobardorum Beneventi degentium wieś ​​została założona w 861 AD. Poprzednie rzymskie miasto nazywano "Casam Irtam" (od łacińskiego znaczenia "wieś na szczycie").

Wioska była początkowo zdobyta i rządzona przez Longobardów (Lud germański, który rządził dużą częścią Półwyspu Włoskiego od 568 do 774.). Następnie została zgrabiona przez Saracenów. Podczas panowania Normanów, od 1062 roku, doprowadzili oni kraj do najwyższego poziomu świetności z budową katedry , poświęcony kultowi San Michele Arcangelo. [link]

Teraz już wiemy, skąd germańskie imię Ratold u rycerza włoskiego, który, jak podają jedne ze źródeł w 1097 roku towarzyszył narzeczonej króla Kolomana, Felicji de Hauteville, na Węgry  (Tropem Ratoldów cz. 4 -  Ratold Caserta).

To jeszcze nie wszystko!

De Hauteville – ród szlachecki pochodzenia normańskiego, z którego pochodzili m.in. królowie Sycylii, książęta Apulii i książęta Antiochii. Znani też pod włoską wersją nazwiska d’Altavilla.
Według tradycji wywodzą się od norweskiego wikinga Hialtta, osiadłego w podbitej Normandii, na półwyspie Cotentin w początkach X wieku. Nazwisko pochodzi od nazwy jego niewielkich dóbr Hauteville. (...) Po kądzieli ród de Hauteville skoligacił się z wieloma ówcześnie panującymi dynastiami z Bizancjum, Węgier, Burgundii, Kastylii i Świętego Cesarstwa Rzymskiego. [link]

Nadal jednak nie wiemy jak się ma ten szlachetny ród do Ratoldów ze Skrzydlnej, którzy posługują się herbem z niepełnym kołem od wozu i krzyżem. 

Następny wpis:

Tropem Ratoldów cz. 7 - rodzime rycerstwo

Tropem Ratoldów cz. 5 - Jodłownik, Ołobok

Herb Hołobok, autor: Bastian

Około 18 lm na południe od Kalisza znajduje się wieś Ołobok, a w niej ulica Rycerza Ratułdy. A oto co znalazłam na stronie szkoły w Ołoboku:

Najstarsza wzmianka o Ołoboku pochodzi z roku 1207, znajduje się w Kronice Jana Długosza.

Wtedy to Henryk Kietlicz, arcybiskup gnieźnieński, konsekrował w istniejącym tutaj kościele na biskupa wrocławskiego Wawrzyńca herbu Doliwa. Rok ten przyjęty został jako symboliczny początek istnienia wsi Ołobok.

Zapisek ten sugeruje wyraźnie, że osadnictwo musiało istnieć tutaj już wcześniej, skoro był kościół. Przez ten rejon przechodziły szlaki handlowe, m.in. bursztynowy, po którym prowadzono handel od czasów rzymskich. W pobliskim Sławinie odkryto np. pozostałości pieców hutniczych z początków naszej ery.

Jednak na poły legendarne początki Ołoboku dotyczą okresu jeszcze wcześniejszego niż 1207 r. Związane są z postacią rycerza Ratułda, towarzyszącemu Bolesławowi Krzywoustemu w roku 1109 podczas jego wyprawy przeciwko Pomorzanom. Wg legendy, Ratułd przechadzając się nad rzeczką Ołobok, ujrzał łososie skaczące nad taflą wody i jednego z nich przeciął toporkiem na pół. Książę Bolesław uznał to za dobry znak przed czekającą ich bitwą. Po rzeczywiście wygranej przez Polaków bitwie otrzymał Ratułd liczne dobra w tej okolicy i przyjął herb z wizerunkiem przepołowionego łososia, który to herb do dzisiaj uznawany jest za nieoficjalny symbol wsi Ołobok.[link]

Herb Hołobok to pół łososia srebrnego od głowy w polu czerwonym, głową do góry, grzbietem w lewo obróconego. W klejnocie taki sam łosoś między dwiema trąbami.Wśród herbownych m. in. Ratuld.
  

Autorzy Michał Baliński i Tymoteusz Lipiński podają, że "Ołobok, wieś klasztorna panienek cysterek, o 2 mile od Kalisza odległa (...) Dokładają do tego niektórzy, żeby ten grunt miał być pierwej niejakiego Ratułda Rycerza, który był także herbu rzeczonego Hołobok: ale gdy mu dano nagrodę słuszną, ustąpił stamtąd."

Mniej rycerski okazał się w rzeczywistości ten rycerz, niż głosi legenda :)

 

Bartosz Paprocki podaje wersję herbu Hołobóg, potwierdza sprawę fundowania klasztoru cysterek i wykupu ziemi od rycerza Ratułda, łososie pozostawiając, podobnie jak Michał Baliński i Tymoteusz Lipiński, legendom. 

malował Adam Jońca

Natomiast strona Płocka podaje inną wersję legendy:

 

Hołobok.Legenda tak mówi o początku tego herbu. Gdy Bolesław Krzywousty w roku 1109 walczył z Pomorzanami, w okolicy Bydgoszczy przekraczał Brdę, która wtedy nosiła nazwę Hołobok. W wodzie zauważono płynące łososie, jeden z rycerzy imieniem Ratułd tak celnie rzucił toporem w rybę, że ją przepołowił. Władca uznał to za dobry znak i kiedy na drugi dzień pokonał wrogów, nadał rycerzowi herb z połową łososia. Godło na pamiątkę rzeki nazwano Hołobokiem.[link]

 

Jodłownik, źródło

Historia wioski Jodłownik oraz kultu religijnego sięgają swoimi korzeniami do średniowiecza – do XIV wieku. Według źródeł historycznych, już pierwsze wzmianki o Jodłowniku spotykamy w 1361 roku. Mówią one o wiosce już istniejącej. Z przekazów źródłowych dowiadujemy się, że pierwszym właścicielem Jodłownika był niejaki rycerz Mikołaj, z rodu Ratułdów (Szeliga). Później na wskutek różnych wydarzeń dobra jodłownickie przechodzą w posiadanie Jakuba Lubomirskiego. 

Wieś Jodłownik jest położona o ok. 6 km od Skrzydlnej.
Rycerz Mikołaj, z rodu Ratułdów herbu Szeliga - herb podobny do herbu Ratułt [TUTAJ], wśród herbownych Ratołd (a nie Ratułd), zaś przy opisie herbu Ratułt [TUTAJ] mamy herbownych o nazwiskach:  Ratold, Ratuld i Ratułt oraz wzmiankę: z racji podobieństwa często mylony z Szeligą.

Herb Ratułt, autor: Bastian

Graficzna wyszukiwarka herbów podaje, że:

Staropolski herb szlachecki. Na czerwonym polu srebrna półtoczenica nad nią srebrny krzyż kawalerski.
Występuje w ikonografii w Skrzydlnej (pieczęć Ratolda z 1433), w kościele dominikanów w Krakowie, oraz Książu Małym. Herbarz Złotego Runa identyfikuje go jako Szeliga. Herb mylnie identyfikowany z herbem Osorya. (podałam tak TUTAJ, faktycznie żaden Ratułt, Ratold, czy Ratold nie jest herbownym Ossoryi)
Rodziny należące do herbu Ratułt z odmianami: Ratułd, Ratułt, Ratold, Ratuł. Herb zaginął w XVI wieku a rodziny zaczęły pieczętować się innymi herbami.[link]

Herb występował w średniowieczu. Zaginął według Szymańskiego w XVI wieku. Niesiecki podaje, że używająca go można rodzina Ratuldów za jego czasów już dawno wymarła. [link]

Herb Ratułt wygląda również tak:

Ratuł

Autorzy Herbarzy wzajemnie sobie zaprzeczają, czyli sprawa nie jest prosta. Szczególnie, że minęło wiele lat i współcześnie herbów nie używamy, a także oczekujemy, w podawanych danych, dokładności co do kropki w adresie mailowym :)

Sytuacja zatem wygląda tak:

• Mamy Ratoldów herbu Ratułt, powiązanych ze Skrzydlną, z korzeniami węgierskimi, a nawet włoskimi. Mamy też informację, iż ród ten wygasł. 
• Mamy Ratoldów herbu Hołobok (Hołobóg), o których istnieje tylko romantyczna legenda związana z łososiem i mniej romantyczne wyjaśnienie związane z pieniędzmi (lub zapłatą w naturze w postaci wsi). Na dodatek nie wiemy nic o pochodzeniu Ratułtów herbu Hołobok. Może to byli tutejsi, Słowianie? Może faktycznie jakiś kmieć, w 1109 roku złowił Krzywoustemu rybę i za proroctwo wygranej bitwy uzyskał przywileje?

Dlaczego mieli tak podobne nazwiska, pomimo tak różnego pochodzenia? I który ostatecznie Ratold powędrował na wschód, pod Kobryń? 

Kiedy czytam legendę o łososiu, przypominam sobie o podarowanym Królowi Zygmuntowi okazie rzadkiego zwierzęcia, za co Ratold został Zadarnowskim herbu Sulima i wiem, że na Polesiu bagien nie brakuje, a łowienie ryb było od wieków podstawowym źródłem pożywienia. Zastanawiam się, czy to aby nie Ratold herbu Hołobok był naszym przodkiem. 

Ostatecznie nie bez przyczyny uwielbiam łososie :) 

A w każdej opcji udało mi się cofnąć historię rodu, do około 1200 roku ;)

To jeszcze nie koniec poszukiwań Ratolda :) Zapraszam do następnego wpisu. 

Następny wpis:

Tropem Ratoldów cz. 6 - imię germańskie

Tropem Ratoldów cz. 4 - Ratold Caserta

Ratold Caserta

Ratold Caserta

Urodził się przed 1217 rokiem, pochodził z Carserty we Włoszech. Jego bratem był Olivera de Caserta, z którym udał się jako eskorta Felicji de Hauteville, narzeczonej króla Węgier Kolomana I Uczonego na Węgry. Eskorta liczyła około 300 zbrojnych rycerzy. Zostali zakwaterowani w pobliżu zamku położonego w Veszprem - Ratoldról , dzisiejsze Gyulafirátót.  [link]

Ilustrowana Kronika z około 1358 roku podaje: "Następnie Oliver i Ratold przybyli za panowania króla Kalamana I Uczonego. Pochodzili z rodziny Caserta ".

Ratold jest imieniem pochodzenia germańskiego. 

*  *  *

Ratold Caserta, brat Oliver de Caserta (brak dat oraz informacji o dzieciach)

•          Buhno (mieszkał w zamku ok. 1130 roku)

  •  Ugra Rátót - Radhold (pełnił funkcję komornika (?), ur. około 1150)

    •  Leusták I Rátót (ur.około 1175)
      Brat dla son of Rátót - Radhold
      Brat przyrodni dla Belus (1155) Örsi de genere Rátold i Suinmur
      

    • son of Rátót - Radhold (ur. oszacowano na lata od 1155 do 1209)
      Brat dla Rátót Leusták I
      Brat przyrodni dla Belus (1155) Örsi de genere Rátold i Suinmur

    •  Suinmur (ur.oszacowano na lata od 1155 do 1215)
      Brat dla Belus (1155) Örsi de genere Rátold
      Brat przyrodni dla Rátót Leusták I i son of Rátót - Radhold

    •  Belus Örsi de genere Rátold (ur.oszacowano na lata od 1156 do 1216)
      Brat dla Suinmur
      Brat przyrodni dla Rátót Leusták I

      •  Absa Örsi de genere Rátold (ur. oszacowano na lata od 1192 do 1252) 

        brak informacji o potomkach, może nie miał

      •  Mihály Örsi de genere Rátold (ur. oszacowano na lata od 1192 do 1252)

        brak informacji o potomkach, może nie miał

      •  Miske I Örsi de genere Rátold, I (ur. około 1222)

        • jego dalsza linia jest TUTAJ 

      Kasper Niesiecki w swoim herbarzu wspomina, że ród Ratuldów znany był w Polsce od co najmniej 1296 roku, ale pochodzenia herbu nikt nie zna. "Ród zszedł  już dawno bo Marek Ratuld [ze Skrzydlnej] zostawił tylko córkę [Beatę] jedynaczkę, która poszedłszy za Jana Pieniążka (...) wszystkę fortunę w dom Pieniążków przeniosła".

• • Następny wpis:

  • Tropem Ratoldów cz. 5 - Jodłownik, Ołobok

Tropem Ratoldów cz. 3 - trop sycylijski

Herb rodu Rátót

We wpisie Tropem Ratoldów cz. 1 - węgierski ślad opisałam historyczne uzasadnienie dla migracji ludzi z Węgier na tereny obecnej południowej Polski. Postanowiłam ponownie ruszyć węgierskim tropem w poszukiwaniu Ratoldów. 

Węgierska Wikipedia poinformowała mnie, że:

Rátót (Rathold lub Rátold) - nazwa rodu (po łacinie "klanu"; nemzetség w języku węgierskim) w Królestwie Węgier. Według Szymon z Keza i innych kronikarzy, przodkowie klanu byli Włochami z Caserta, (Neapol ), o imionach Rathold i Oliver, którzy osiedlili się na Węgrzech około 1097 roku za panowania Kolomana, króla Węgier. Dotarli na Węgry wraz z Felicją z Sycylii .[link]

Felicia z Sycylii, Felicja de Hauteville (1078 - 1102), była najstarszą córką hrabiego Rogera I. Koloman, król Węgier ożenił się z nią w 1098 roku.
Wraz z Felicją, jako jej eskorta, przybyli na Węgry niektórzy sycylijscy dworzanie, np członkowie rodu Rátót (Oliver i Ratold).[link]

Król Koloman I Uczony w młodości schronił się w Polsce, gdzie znalazł wsparcie księcia Władysława I Hermana (stryj Kolomana życzył sobie, aby Koloman został biskupem, a królem jego młodszy brat). Podczas wypraw krzyżowych Koloman zmuszony był stawić czoła problemowi krzyżowców przechodzących przez królestwo węgierskie w drodze do Ziemi Świętej (sic! :)). W 1107 roku Koloman I Uczony zawarł przymierze z księciem Polski Bolesławem III Krzywoustym.[link] 

Herb nawiązuje do liścia lipy.

Wiemy już, w jaki sposób członkowie włoskiego rodu Rátót znaleźli się na Węgrzech i jakie powiązania z Polską miał król Węgier Koloman I Uczony!

Ród Rátót otrzymał od węgierskiego króla posiadłości w miastach Veszprém [link],  Vác [link] oraz wieś  Rátót, istniejące do dziś.

Gyulafirátót (w języku niemieckim Rathold) jest samorządną częścią miasta Veszprém.  Do 1984 roku był samodzielną gminą.

Dokładna data powstania wsi nie jest znana, ale wiemy, że w 1239 roku była własnością rodu Rátót. Rodzina z Rátót włoskiego pochodzenia weszła w koligację z rodziną Gyulaffy, a później stała się właścicielem osady. W Gyulafirátót założony został przez członka rodu, arcybiskupa Matthiasa Esztergoma w XIII wieku klasztor norbertanek. Gotycka budowla została zniszczona w czasie okupacji tureckiej, pozostały z niej tylko ruiny. Na północ od wsi stał kiedyś zamek lub forteca Rátoldok; nadal można zobaczyć resztki położone za wzgórzem Kalwarii. [to jest moje bardzo niedoskonałe i być może niepoprawne tłumaczenie z węgierskiej strony TUTAJ]. 

Ród, w miarę upływu czasu, podzielił się na kilka gałęzi. Należało do niego wielu znanych i wybitnych ludzi. 

Link do węgierskiej Wikipedii jest TUTAJ.  

Drzewo genealogiczne rodu Rátót jest TUTAJ (wersja angielska jeśli chodzi o odnośniki).  Niestety, nie znalazłam w nim nikogo, kto mógłby być protoplastą polskiej linii Ratoldów. 

Natomiast ... UWAGA, UWAGA, znalazłam informacje o włoskich przodkach węgierskich Rátótów!  

W następnym wpisie cofniemy się w czasie do początku drugiego tysiąclecia :)

Następny wpis: 

Tropem Ratoldów cz. 4 - Ratold Caserta

 

Podobin

Podobin, Zdjęcie: Tomasz Molęcki

Najmniejszą wsią w gminie Niedźwiedź jest Podobin, który graniczy z Mszaną Dolną. Wieś, w której mieszka 1220 osób na pow. 894 ha słynie z piękna krajobrazu. Są tu właściwe warunki do uprawiania lotniarstwa.

Podobin został lokowany przez Ratuldów. Lustracja z 1564 r. (Księga Uposażenia Diecezji Krakowskiej) informuje, że w Podobinie było 10 kmieci i 4 zagrodników. W 1751 r. rodzina Potaczków z Podobina nabyła od ks. Aleksandra Sanguszki górę Turbacz wraz z okolicznymi wzniesieniami, a więc także pastwiskami i polami z możliwością prowadzenia gospodarki szałaśniczej. W tym samym roku kilka wsi wielkoporębskiego klucza dostało się w ręce Wodzickich. Wodziccy wkrótce zaczęli okrutne rządy związane ze zwiększaniem góralom pańszczyzny, a także narzucaniem innych jeszcze powinności (wysokie opłaty i czynsze, grabież ziemi chłopom). Pomiędzy Potaczkami, których wysokie dochody stały się obiektem chciwych zakusów Wodzickich, a nowymi zarządcami klucza rozgorzał, trwający kilkadziesiąt lat, proces o Turbacz. Wodziccy, posługując się jednym ze swoich poddanych - Sebastianem Fraczkiem, chcieli wyrugować Potaczków z zajmowanych terenów. Sądy i targi przed komisjami cyrkularnymi, a nawet Najwyższym Gubernium we Lwowie, trwały aż do 1790 r. W rezultacie w procesach górą byli Wodziccy ogłaszając Potaczków "burzycielami spokojności" i doprowadzając do sytuacji, w której Potaczkom zabroniono wstępu do ich własnego lasu. W latach 1778-87 pracował w Podobinie jeden z tartaków klucza porębskiego. Wyrób gontów, bednarek, naczyń drewnianych stanowił istotne źródło dochodu chłopów.

Podobin zwany był dawniej Podolinem. Obecnie jest to wieś letniskowa o powierzchni 894 ha (w tym 147 ha lasów -17%). Wieś zamieszkuje około 1100 osób. Dziś wieś znana jest zwłaszcza z pięknych krajobrazów. Są tu także dogodne warunki do uprawiania lotniarstwa (zwłaszcza na szczytach Potaczkowej i Witowa). Podobin kojarzyć się może również z Zakładami Mięsnymi "Spyrka". Jadąc w stronę Mszany Dolnej, zobaczymy usytuowany po lewej stronie szosy budynek nowej szkoły w Podobinie, która właśnie rozpoczęła działalność.

Tropem Ratoldów cz. 2 - upadek rodu czy emigracja?

Dwór w Skrzydlnej; Wikimapia

Poprzedni wpis: Tropem Ratoldów cz. 1 - węgierski ślad, pokazał nam w kontekście historycznym prawdopodobny przebieg osiedlenia się węgierskiego rodu Ratoldów na południu Polski. 

Teraz czas na dalszy ciąg historii:

5) W czasach rozbicia dzielnicowego Podhale należało do rodu Gryfitów. Na Podhalu osiedlili się także Cystersi.

6) W początkach panowania Kazimierza Wielkiego, w nieznanych bliżej okolicznościach, cystersi ustąpili z Podhala.  Po ustąpieniu cystersów Podhale stało się królewszczyzną zarządzaną przez urzędników królewskich. Upowszechnił się zwyczaj dzierżawienia królewszczyzn w formie zastawu, w zamian za udzielone władcy pożyczki. [link] 

22 VI 1346 r. Nowy Targ otrzymał od Kazimierza Wielkiego przywilej ponownej lokacji na prawie niemieckim na 150 łanach frankońskich między Białym i Czarnym Dunajcem. Zasadźcą był Dytrych Szyja. Do Nowego Targu włączono wówczas dawne tereny Starego Cła. Nazwa Nowy Targ, już ostatecznie utrwalona, występuje w dokumentach od r. 1425. Na początku XV w. do parafii w Nowym Targu włączono Ostrowsko i Waksmund a nieco później Klikuszową. Dzięki licznym królewskim przywilejom oraz ustrojowi cechowemu, następuje szybki rozwój miasta. W XV-XVI1 w. Nowy Targ był stolicą starostwa niegrodowego. Szybko rozwijało się rzemiosło i handel. [link] 

7) Pod rządami Ratułdów:

Ratułdowie dążyli do skupienia w swoim ręku całości ziem, które w tym okresie były podzielone na szereg części, użytkowanych na różnych prawach. Udało im się to ok. 1440 roku. [link] 

Dwór w Skrzydlnej; Wikimapia

Ród Ratołdów, który przybył do Polski prawdopodobnie z Węgier. Od końca XIII wieku zaczął się rozprzestrzeniać na wszystkie strony, głównie zaś na południowy wschód i południe. Ratołdowie prowadzili działalność osadniczą (konkurując z Cystersami) na bezludnych dotąd terenach Beskidu Wyspowego i Gorców. Około połowy XIV wieku włości ich sięgały już lesistych masywów górskich Śnieżnicy, Łopienia, Mogielicy i Ćwilina.

U podnóża tych gór, w dolinie rzeki górnej Łososiny założona została miejscowość Dobra wraz z leżącym nieco głębiej w górach Jurkowem. Pierwsza wzmianka w źródłach o Dobrej pochodzi z 1361r. Od początku była to wieś rycerska i od początku XIV wieku wchodziła w skład włości rodu Ratułdów herbu Szarza z pobliskiej Skrzydlnej (na początku Skrzydlna nazywała się Cridina - link).

Po podziale majątku Ratułdów w 1473 Dobra stała się na następne stulecia ośrodkiem tzw. "klucza dobrzańskiego" obejmującego sąsiednie wioski: Jurków, Zadziele, Półrzeczki, Chyszówki, Wilczyce i Wlostówke (Łostówke, Słostówke). Klucz dobrzański często przechodził w ręce różnych znanych rodów. Po Ratułdach, (Ratołdach) właścicielami — od początku XVI wieku byli Błędowscy herbu Półkozic, którzy i tak po kądzieli* byli z nimi spokrewnieni, ale zaraz potem swoje włości sprzedali Joachimowi Lubomirskiemu z Grabia herbu Szreniawa. Ten już w roku 1529 sprzedał Dobrą i Jurków Janowi Pieniążkowi** herbu Odrowąż z Krużlowej, sędziemu ziemskiemu krakowskiemu. Jeszcze w roku 1564 lustracja królewszczyzn wymienia dwóch właścicieli: Jana Pieniążka i pewnego Scibora.

---------
*W pierwszej połowie XV wieku dziedzicem Dobrej był Prandota z Raciborza  (Dobrej, albo Tymbarku (herbu Odrowąż). Piastował tam godność wójta. Jurków objął Zawisza herbu Sulima, występujący też w aktach jako pan Chorągwicy.
W 1454 roku Dorota Zawiszanka, córka zmarłego Zawiszy z Jurkowa i Chorągwicy oraz siostra stryjeczna Marka ze Skrzydlnej (Ratołda), dziedziczka majętności dobrzańskiej – wyszła za mąż za Piotra Błędowskiego herbu Półkozic z Błędowi. Dobra i Jurków odpadły z rodu Ratołdów i przeszły w ręce Błędowskich.[link] 

** Beata Ratułdówna w 1509 roku wniosła majątek w wianie Janowi Pieniążkowi herbu Odrowąż z Krużlowej, referendarzowi królewskiemu i sędziemu ziemi krakowskiej. Ich syn, starosta nowotarski Prokop Pieniążek wzniósł obecny dwór, który w kolejnych stuleciach został przebudowany. Prokop był także fundatorem murowano-drewnianego kościoła w Skrzydlnej, w którym znajduje się jego renesansowy nagrobek wyobrażający leżącego rycerza. Legenda głosi, że Prokop Pieniążek zginął podczas budowy świątyni, uderzony siekierą, która spadła z rusztowania. [link] 

Kościół św. Mikołaja Biskupa w Skrzydlnej, ufundowany przez Prokopa Pieniążka, autor: Piotrus

8) Systematyczne poszukiwania górnicze w Tatrach rozpoczęły się prawdopodobnie ok. połowy XV wieku za panowania Kazimierza Jagiellończyka.

9) W początkach XV wieku na tereny Podhala dotarli pasterze wołoscy. Rozpowszechnili oni typ gospodarki pasterskiej.

10) Władza Konstancji Habsburżanki.

11) Mikołaj Komorowski otrzymał ziemie w 1524 roku jako zastaw ( 100 000 złotych) za dobra żywieckie nabyte przez królową Konstancję. Lasy były już w znacznym stopniu wytrzebione, jedyny większy kompleks leśny znajdował się w bezpośrednim sąsiedztwie Tatr w Kotlinie Zakopiańskiej. 

12) Po 1625 roku osłabł spór graniczny z Węgrami.

13) W 1651 roku wybuchł na Podhalu bunt – powstanie Kostki Napierskiego. Powstanie było tylko dywersją skierowaną przeciwko wojskom Rzeczypospolitej. Zamek czorsztyński którego broniło ok. 40 górali wobec liczebnej przewagi wojsk biskupich został poddany przez obrońców Kostkę nabili na pal.  [link] 

W końcu XVI w. gwałtownie pogorszyła się ekonomiczna i prawna sytuacja chłopów w starostwie nowotarskim, wskutek stałego powiększania pańszczyzny, wprowadzania rozmaitych danin i robocizn.

Chłopskie prawa łamali już w XV w. Ratułdowie a następnie Pieniążkowie, Komorowscy oraz Kazanowscy. Szczególnie złą sławą okrył się Mikołaj Komorowski zabiegając w latach 1624-33 o znaczne podnoszenie dochodów z dzierżaw starostwa. Spowodowało to liczne bunty i gromadne wystąpienia chłopów w Klikuszowej oraz Czarnym Dunajcu. W 1651 r. zarzewie chłopskiego buntu na całym Podhalu rozpalił Aleksander Kostka Napierski wyprowadzając 16 czerwca tegoż roku oddziały górali z Nowego Targu przez Gorce na zamek czorsztyński. Przywódcy buntu: Napierski oraz Marcin Radocki z Pcimia i Stanisław Łętowski z Czarnego Dunajca zostali wkrótce ujęci i straceni w Krakowie. W czasach potopu szwedzkiego, w 1655 r., nowotarscy górale wzięli masowy udział w powstaniu w obronie króla Jana Kazimierza zorganizowanego przez Gabryela Woyniłłowicza. Nowy Targ i Podhale zostały przez Szwedów splądrowane. [link] 

Dwór w Skrzydlnej; Wikimapia

Renesansowy dwór

Datowanie dworu w Skrzydlnej napotyka na pewne trudności. Początkowo budowlę opisywano jako zbudowaną w XVIII wieku z fragmentami z wieku XVII. Według najnowszych badań ustalono, że analogiczne obiekty zostały wybudowane około III ćwierci XVI wieku i mniej więcej na ten czas datowane jest jego powstanie. Renesansowy dwór został przekształcony w XVIII wieku, a być może i wcześniej, w l połowie XVII wieku.
Dwór w Skrzydlnej zbudowany jest na planie prostokąta, odpadający miejscami tynk odsłania budulec: kamienie, możliwe, że pozyskiwane ze Stradomki oraz fragmenty cegieł. Mury wzmocnione są dwoma masywnymi przyporami położonymi po przeciwległych stronach budynku. Front ozdobiony jest wydatnym ryzalitem.
Na parterze zachowało się profilowane nadproże kamienne z XVII wieku z herbem Śreniawa. Podobno na piętrze zachowały się  fragmenty dwu pieców ośmiobocznych oraz sklepienia kolebkowe i krzyżowe, a w dawnej kaplicy sklepienia zwierciadlane. W podziemiach można podziwiać renesansowe piwnice i portale. Niestety nie ma możliwości zwiedzenia wnętrza dworu i przekonania się naocznie czy wszystkie te elementy są tam nadal.
Obecnie dwór niszczeje, w niektórych oknach brakuje szybek, rynny są zniszczone, odpadają fragmenty tynku. Przy dworze w Skrzydlnej można obejrzeć także zabudowania gospodarcze, jeszcze do niedawna użytkowane. [link] 

14) W 1824 roku sekcję zakopiańską obejmującą Zakopane, Kościelisko, Zubsuche ( Ząb i Suche) Ratułów, Stare Bystre, Międzyczerwienne i Maruszynę zakupił Emanuel Homolatsch. W 1889 roku doszło do ponownej licytacji w wyniku której dobra zakopiańskie zostały zakupione przez właściciela Kórnika, hrabiego Władysława Zamoyskiego, Polaka. [link]

Ratoldowie znikają z kart historii. Dzieje się tak zawsze, gdy rodzą się same córki. Czy uda się znaleźć powiązanie Ratoldów ze Skrzydlnej ze Stanisławem Ratoldem z Bogusławic koło Kobrynia, któremu Król Polski Zygmunt Stary nadał nazwisko Zadarnowski i nowy herb - Sulima?

Następny wpis: 

Tropem Ratoldów cz. 3 - trop sycylijski