Tropem Ratoldów cz. 5 - Jodłownik, Ołobok

Herb Hołobok, autor: Bastian

Około 18 lm na południe od Kalisza znajduje się wieś Ołobok, a w niej ulica Rycerza Ratułdy. A oto co znalazłam na stronie szkoły w Ołoboku:

Najstarsza wzmianka o Ołoboku pochodzi z roku 1207, znajduje się w Kronice Jana Długosza.

Wtedy to Henryk Kietlicz, arcybiskup gnieźnieński, konsekrował w istniejącym tutaj kościele na biskupa wrocławskiego Wawrzyńca herbu Doliwa. Rok ten przyjęty został jako symboliczny początek istnienia wsi Ołobok.

Zapisek ten sugeruje wyraźnie, że osadnictwo musiało istnieć tutaj już wcześniej, skoro był kościół. Przez ten rejon przechodziły szlaki handlowe, m.in. bursztynowy, po którym prowadzono handel od czasów rzymskich. W pobliskim Sławinie odkryto np. pozostałości pieców hutniczych z początków naszej ery.

Jednak na poły legendarne początki Ołoboku dotyczą okresu jeszcze wcześniejszego niż 1207 r. Związane są z postacią rycerza Ratułda, towarzyszącemu Bolesławowi Krzywoustemu w roku 1109 podczas jego wyprawy przeciwko Pomorzanom. Wg legendy, Ratułd przechadzając się nad rzeczką Ołobok, ujrzał łososie skaczące nad taflą wody i jednego z nich przeciął toporkiem na pół. Książę Bolesław uznał to za dobry znak przed czekającą ich bitwą. Po rzeczywiście wygranej przez Polaków bitwie otrzymał Ratułd liczne dobra w tej okolicy i przyjął herb z wizerunkiem przepołowionego łososia, który to herb do dzisiaj uznawany jest za nieoficjalny symbol wsi Ołobok.[link]

Herb Hołobok to pół łososia srebrnego od głowy w polu czerwonym, głową do góry, grzbietem w lewo obróconego. W klejnocie taki sam łosoś między dwiema trąbami.Wśród herbownych m. in. Ratuld.
  

Autorzy Michał Baliński i Tymoteusz Lipiński podają, że "Ołobok, wieś klasztorna panienek cysterek, o 2 mile od Kalisza odległa (...) Dokładają do tego niektórzy, żeby ten grunt miał być pierwej niejakiego Ratułda Rycerza, który był także herbu rzeczonego Hołobok: ale gdy mu dano nagrodę słuszną, ustąpił stamtąd."

Mniej rycerski okazał się w rzeczywistości ten rycerz, niż głosi legenda :)

 

Bartosz Paprocki podaje wersję herbu Hołobóg, potwierdza sprawę fundowania klasztoru cysterek i wykupu ziemi od rycerza Ratułda, łososie pozostawiając, podobnie jak Michał Baliński i Tymoteusz Lipiński, legendom. 

malował Adam Jońca

Natomiast strona Płocka podaje inną wersję legendy:

 

Hołobok.Legenda tak mówi o początku tego herbu. Gdy Bolesław Krzywousty w roku 1109 walczył z Pomorzanami, w okolicy Bydgoszczy przekraczał Brdę, która wtedy nosiła nazwę Hołobok. W wodzie zauważono płynące łososie, jeden z rycerzy imieniem Ratułd tak celnie rzucił toporem w rybę, że ją przepołowił. Władca uznał to za dobry znak i kiedy na drugi dzień pokonał wrogów, nadał rycerzowi herb z połową łososia. Godło na pamiątkę rzeki nazwano Hołobokiem.[link]

 

Jodłownik, źródło

Historia wioski Jodłownik oraz kultu religijnego sięgają swoimi korzeniami do średniowiecza – do XIV wieku. Według źródeł historycznych, już pierwsze wzmianki o Jodłowniku spotykamy w 1361 roku. Mówią one o wiosce już istniejącej. Z przekazów źródłowych dowiadujemy się, że pierwszym właścicielem Jodłownika był niejaki rycerz Mikołaj, z rodu Ratułdów (Szeliga). Później na wskutek różnych wydarzeń dobra jodłownickie przechodzą w posiadanie Jakuba Lubomirskiego. 

Wieś Jodłownik jest położona o ok. 6 km od Skrzydlnej.
Rycerz Mikołaj, z rodu Ratułdów herbu Szeliga - herb podobny do herbu Ratułt [TUTAJ], wśród herbownych Ratołd (a nie Ratułd), zaś przy opisie herbu Ratułt [TUTAJ] mamy herbownych o nazwiskach:  Ratold, Ratuld i Ratułt oraz wzmiankę: z racji podobieństwa często mylony z Szeligą.

Herb Ratułt, autor: Bastian

Graficzna wyszukiwarka herbów podaje, że:

Staropolski herb szlachecki. Na czerwonym polu srebrna półtoczenica nad nią srebrny krzyż kawalerski.
Występuje w ikonografii w Skrzydlnej (pieczęć Ratolda z 1433), w kościele dominikanów w Krakowie, oraz Książu Małym. Herbarz Złotego Runa identyfikuje go jako Szeliga. Herb mylnie identyfikowany z herbem Osorya. (podałam tak TUTAJ, faktycznie żaden Ratułt, Ratold, czy Ratold nie jest herbownym Ossoryi)
Rodziny należące do herbu Ratułt z odmianami: Ratułd, Ratułt, Ratold, Ratuł. Herb zaginął w XVI wieku a rodziny zaczęły pieczętować się innymi herbami.[link]

Herb występował w średniowieczu. Zaginął według Szymańskiego w XVI wieku. Niesiecki podaje, że używająca go można rodzina Ratuldów za jego czasów już dawno wymarła. [link]

Herb Ratułt wygląda również tak:

Ratuł

Autorzy Herbarzy wzajemnie sobie zaprzeczają, czyli sprawa nie jest prosta. Szczególnie, że minęło wiele lat i współcześnie herbów nie używamy, a także oczekujemy, w podawanych danych, dokładności co do kropki w adresie mailowym :)

Sytuacja zatem wygląda tak:

• Mamy Ratoldów herbu Ratułt, powiązanych ze Skrzydlną, z korzeniami węgierskimi, a nawet włoskimi. Mamy też informację, iż ród ten wygasł. 
• Mamy Ratoldów herbu Hołobok (Hołobóg), o których istnieje tylko romantyczna legenda związana z łososiem i mniej romantyczne wyjaśnienie związane z pieniędzmi (lub zapłatą w naturze w postaci wsi). Na dodatek nie wiemy nic o pochodzeniu Ratułtów herbu Hołobok. Może to byli tutejsi, Słowianie? Może faktycznie jakiś kmieć, w 1109 roku złowił Krzywoustemu rybę i za proroctwo wygranej bitwy uzyskał przywileje?

Dlaczego mieli tak podobne nazwiska, pomimo tak różnego pochodzenia? I który ostatecznie Ratold powędrował na wschód, pod Kobryń? 

Kiedy czytam legendę o łososiu, przypominam sobie o podarowanym Królowi Zygmuntowi okazie rzadkiego zwierzęcia, za co Ratold został Zadarnowskim herbu Sulima i wiem, że na Polesiu bagien nie brakuje, a łowienie ryb było od wieków podstawowym źródłem pożywienia. Zastanawiam się, czy to aby nie Ratold herbu Hołobok był naszym przodkiem. 

Ostatecznie nie bez przyczyny uwielbiam łososie :) 

A w każdej opcji udało mi się cofnąć historię rodu, do około 1200 roku ;)

To jeszcze nie koniec poszukiwań Ratolda :) Zapraszam do następnego wpisu. 

Następny wpis:

Tropem Ratoldów cz. 6 - imię germańskie