piątek, 1 lipca 2016

Tropem Ratoldów cz. 1 - węgierski ślad

Dwór w Skrzydlnej; Wikimapia
We wpisie:
 Wędrówki herbów czyli jak Ratold herbu Ossoria (Szarza) mógł zostać Zadarnowskim herbu Sulima opisałam w jaki sposób członek rodu Ratoldów (inne formy ich nazwiska to Ratułt, Ratold i Ratuł) mógł uzyskać prawo posługiwania się herbem Sulima. Nie jest jednak tajemnicą, że pierwotna przynależność do rodu Ratoldów była kultywowana i pojawiała się we wzmiankach, dokumentach oraz jako element nazwiska u później żyjących potomków. Jeden z Ratoldów mógł zawędrować na tereny obecnej Litwy czy Białorusi. 
Pytanie - skąd wyruszył? 
Trop prowadzi na południe Polski, a stamtąd na .... Węgry. Pojawia się także Dwór obronny w Skrzydlnej jako siedziba Ratoldów. 

1) We wczesnym średniowieczu tereny późniejszego Podhala nie miały nazwy określano je za pomocą nazw rzek i potoków. Do końca XII wieku tereny te pozostawały we władaniu panującego i były prawie bezludne. Działalność osadniczą ułatwił przywilej generalny od Władysława Łokietka - nowe miejscowości lokowane były w oparciu o prawo niemieckie.[link]

W IX w. Państwo Wielkomorawskie zajęło Bramę Morawska (Tyszkiewicz 1986) ale kontakt z plemieniem Wiślan miało także doliną Wagu, Popradu i Dunajca, gdzie znaleziono charakterystyczne ozdoby, tzw. grzywny siekieropodobne i monety (Wachowski 1982). Poprzez Spisz pierwsi Piastowie mieli połączenie z Węgrami, dzięki temu mogli też w pierwszym ćwierćwieczu XI w. utrzymać władzę na Morawach. Granica węgierska w XII w. biegła poprzez leśne zasieki koło Białej Spiskiej i Kieżmarku (Labuda 1970). Lasy chronione ze względów obronnych książę krakowski zdecydował skolonizować (Ludźmierz 1234, Szczyrzyc 1238). W XIII stuleciu powstały między innymi: Stare Cło (początek Nowego Targu), Dębno, Grywałd i zapewne Przekop (lokacja 1323, dziś Sromowce) (Zakrzewski 1901).
Węgrzy zasiedlili puszczę na Magurze Spiskiej po 1260 r. Zamek Dunajec (dziś Niedzica), wystawili Borzeviczy w latach 1285–1300, a klasztor Kartuzów (Červeny Kláštor) ufundowano w 1319 r. (Ruciński 1983).
Granicę na Dunajcu powyżej Przełomu Pienińskiego ustalono za Leszka Białego (1194–1227).[link]

Dwór w Skrzydlnej; Wikimapia
2) Pierwsze zapiski notarialne z1234 roku, wystawiono dla wojewody Teodora Cedry. Teodor Cedro, nie mając dzieci przed swoją śmiercią przekazał całą swoją ziemię Zakonowi Cystersów. 1241 roku zakonnicy otrzymali całe Podhale. [link] 

Wzmianki o miejscowości Skrzydlna pojawiają się w dokumentach już na przełomie XIII i XIV wieku. W centrum miejscowości znajduje się zabytkowy kościół p.w. św. Mikołaja, lecz o wiele ciekawszym zabytkiem jest dwór obronny. Murowany dwór wznosi się na wysokiej terasie rzecznej nad potokiem Stradomka, który swoje źródła ma na pobliskiej Śnieżnicy. Miejsce z natury swej obronne zostało dodatkowo wzmocnione fosą, której fragmentaryczne relikty przetrwały do dnia dzisiejszego. Nad dworem góruje kilka zabytkowych drzew, które są pozostałością parku. Przy drodze można dostrzec zarośniętą nieckę, w której niegdyś znajdował się staw. [link


3) W XV wieku upowszechniła się nazwa dzierżawa szaflarsko-nowotarska odnosząca się jednak do terenu większego niż późniejsze Podhale. Nazwa Podhale nie była znana do XIX wieku. [link] 

NOWY TARG (590 m) - miasto (27 tyś. mieszkańców) w widłach Czarnego i Białego Dunajca, usytuowane w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej u pd. podnóży Gorców. Pod nazwą Stare Cło lub Długie Pole, Nowy Targ wymieniany był już w r. 1233. Osada, usytuowana w rejonie dzisiejszego kościoła św. Anny na wzgórzu nad Czarnym Dunajcem (obecnie zach. część miasta), miała komorę celną przy ważnym szlaku handlowym ze Śląska na Węgry. Wywożono tędy sól i ołów, a sprowadzano węgierskie wina. Początki osady wiązały się z Cystersami szczyrzyckimi, a lokacja nastąpiła w II pół. XIII w. na prawie magdeburskim.[link


Dwór w Skrzydlnej; Wikimapia

4) Pod wpływem rozpoczętej przez Węgrów w XIII wieku kolonizacji, panujący zdecydowali się poprzeć intensywniejszą akcję kolonizacyjną na Podhalu.

Kinga (Córka króla Węgier Beli IV i Marii Laskariny, żona polskiego władcy, Bolesława V Wstydliwego, święta Kościoła katolickiego. link) przejęła w 1257 r. istniejący zapewne zameczek Pieniny na Górze Zamkowej [w pobliżu Czorsztyna]. Dyskusja nad jego początkami – przyjmowanymi na lata 1257–1287 – dotyczy sedna sprawy osadnictwa w Pieninach. Najpóźniej w XII w. człowiek wkroczył tutaj na stałe, żeby stanąć na straży odwiecznych szlaków idących zza Karpat w dolinę Wisły.
Gościniec biegł wzdłuż Popradu, rzeką płynęły cięższe towary. Droga wypraw wojennych i orszaków dyplomatycznych od XIV w. wiodła przez zamki Dunajec i Wronin (wzm. 1320 r., zapewne Czorsztyn) (Kołodziejski 1988–1990). Kazimierz Wielki założył miasto w Krościenku (1348) i zapewne wzmocnił zamek w Czorsztynie (przed 1357). W 1413 r. starostwo czorsztyńskie obejmowało: Krościenko, Sromowce Wyżne i Niżne, Maniowy, Grywałd, Hałuszową Tylmanową, Ochotnicę Wielką i Małą, Szczawnicę i Kłoczowice (dziś: Kluszkowce) (Kuraś 1979).
Lasy niewątpliwie eksploatowano na budulec (jodła, cis, lipa). Dzierżawcy starostwa w XV w. – Ratułdowie, próbowali zwiększać dochody ale ograniczenie praw wieśniaków i wójtów nie powiodło się. Górale zachowali prawo do tzw. mniejszego polowania (czwarta część staroście) i łowienia ryb małymi sieciami. [link
Pierwsza wzmianka o budowli obronnej w Skrzydlnej pochodzi z 1473 roku, była to murowana wieża obronna, własność trzech braci: Jana, Marka i Grzegorza. Właścicielami wsi w owym czasie byli Ratułdowie, którzy zarządzali nią od połowy XIII wieku do początków wieku XVI. Jan Długosz poświadcza, że w połowie XIV wieku Ratułdowie posiadali obok Skrzydlnej wsie: Przenosza, Raciborzany, Kasinę, Wilkowisko, część Stróży, Porąbkę, Markuszową, Jodlownik, Dobrą, Janowice i Kostrzę. W drugiej połowie tego wieku powiększyli swoje dobra o Lednicę, Chorągwicę i Mietniów, wsie pod Wieliczką oraz Podolany pod Gdowem. Poza tym Ratuldowie dostali dzierżawę starostwa nowotarskiego. Niewiadomo gdzie dokładnie wznosiła się wieża obronna w Skrzydlnej, lecz możliwe jest, że w tym samym miejscu wybudowano obecny dwór. [link
 
Niebawem zaprezentuję więcej informacji na temat Ratoldów ze Skrzydlnej.
Zapraszam!

Dwór obronny w Skrzydlnej na mapie.



Następny wpis:

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz