 |
| Dwór w Skrzydlnej; Wikimapia |
Wędrówki herbów czyli jak Ratold herbu Ossoria (Szarza) mógł zostać Zadarnowskim herbu Sulima opisałam w jaki sposób członek rodu Ratoldów (inne formy ich nazwiska to Ratułt, Ratold i Ratuł) mógł uzyskać prawo posługiwania się herbem Sulima. Nie jest jednak tajemnicą, że pierwotna przynależność do rodu Ratoldów była kultywowana i pojawiała się we wzmiankach, dokumentach oraz jako element nazwiska u później żyjących potomków. Jeden z Ratoldów mógł zawędrować na tereny obecnej Litwy czy Białorusi.
Pytanie - skąd wyruszył?
Trop prowadzi na południe Polski, a stamtąd na .... Węgry. Pojawia się także Dwór obronny w Skrzydlnej jako siedziba Ratoldów.
1) We wczesnym średniowieczu tereny późniejszego Podhala nie
miały nazwy określano je za pomocą nazw rzek i potoków. Do końca XII wieku tereny te pozostawały we władaniu panującego i były
prawie bezludne. Działalność osadniczą ułatwił przywilej generalny od
Władysława Łokietka - nowe miejscowości lokowane były w oparciu o prawo
niemieckie.[link]
W IX w. Państwo
Wielkomorawskie zajęło Bramę Morawska (Tyszkiewicz 1986) ale kontakt z
plemieniem Wiślan miało także doliną Wagu, Popradu i Dunajca, gdzie znaleziono
charakterystyczne ozdoby, tzw. grzywny siekieropodobne i monety (Wachowski
1982). Poprzez Spisz pierwsi Piastowie mieli połączenie z Węgrami, dzięki temu mogli też w pierwszym ćwierćwieczu XI w.
utrzymać władzę na Morawach. Granica węgierska
w XII w. biegła poprzez leśne zasieki koło Białej Spiskiej i Kieżmarku
(Labuda 1970). Lasy chronione ze względów obronnych książę krakowski zdecydował
skolonizować (Ludźmierz 1234, Szczyrzyc 1238). W XIII stuleciu powstały między
innymi: Stare Cło (początek Nowego Targu), Dębno, Grywałd i zapewne Przekop
(lokacja 1323, dziś Sromowce) (Zakrzewski 1901).
Węgrzy zasiedlili
puszczę na Magurze Spiskiej po 1260 r. Zamek Dunajec (dziś Niedzica), wystawili
Borzeviczy w latach 1285–1300, a klasztor Kartuzów (Červeny
Kláštor) ufundowano w 1319 r. (Ruciński 1983).
Granicę na Dunajcu powyżej Przełomu Pienińskiego ustalono za
Leszka Białego (1194–1227).[link]
 |
| Dwór w Skrzydlnej; Wikimapia |
2) Pierwsze zapiski notarialne z1234 roku, wystawiono dla
wojewody Teodora Cedry. Teodor Cedro, nie mając dzieci przed swoją śmiercią
przekazał całą swoją ziemię Zakonowi Cystersów. 1241 roku zakonnicy otrzymali
całe Podhale. [link]
Wzmianki o miejscowości Skrzydlna pojawiają się w
dokumentach już na przełomie XIII i XIV wieku. W centrum miejscowości znajduje
się zabytkowy kościół p.w. św. Mikołaja, lecz o wiele ciekawszym zabytkiem jest
dwór obronny. Murowany dwór wznosi się na wysokiej terasie
rzecznej nad potokiem Stradomka, który swoje źródła ma na pobliskiej Śnieżnicy.
Miejsce z natury swej obronne zostało dodatkowo wzmocnione fosą, której
fragmentaryczne relikty przetrwały do dnia dzisiejszego. Nad dworem góruje
kilka zabytkowych drzew, które są pozostałością parku. Przy drodze można
dostrzec zarośniętą nieckę, w której niegdyś znajdował się staw. [link]
3) W XV wieku upowszechniła się nazwa dzierżawa
szaflarsko-nowotarska odnosząca się jednak do terenu większego niż późniejsze
Podhale. Nazwa Podhale nie była znana do XIX wieku. [link]
NOWY TARG (590 m) - miasto
(27 tyś. mieszkańców) w widłach Czarnego i Białego Dunajca, usytuowane w
Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej u pd. podnóży Gorców. Pod nazwą Stare Cło lub
Długie Pole, Nowy Targ wymieniany był już w r. 1233. Osada, usytuowana w rejonie
dzisiejszego kościoła św. Anny na wzgórzu nad Czarnym Dunajcem (obecnie zach.
część miasta), miała komorę celną przy ważnym szlaku handlowym ze Śląska na Węgry. Wywożono tędy sól i ołów, a
sprowadzano węgierskie wina. Początki osady wiązały się z Cystersami
szczyrzyckimi, a lokacja nastąpiła w II pół. XIII w. na prawie magdeburskim.[link]
 |
| Dwór w Skrzydlnej; Wikimapia |
4) Pod wpływem rozpoczętej przez Węgrów w XIII wieku kolonizacji, panujący
zdecydowali się poprzeć intensywniejszą akcję kolonizacyjną na Podhalu.
Kinga (Córka króla Węgier Beli IV i Marii Laskariny, żona polskiego
władcy, Bolesława V Wstydliwego, święta Kościoła katolickiego.
link)
przejęła
w 1257 r. istniejący zapewne zameczek Pieniny na Górze Zamkowej [w pobliżu Czorsztyna]. Dyskusja nad
jego początkami – przyjmowanymi na lata 1257–1287 – dotyczy sedna sprawy
osadnictwa w Pieninach. Najpóźniej w XII w. człowiek wkroczył tutaj na stałe,
żeby stanąć na straży odwiecznych szlaków idących zza Karpat w dolinę Wisły.
Gościniec
biegł wzdłuż Popradu, rzeką płynęły cięższe towary. Droga wypraw wojennych i
orszaków dyplomatycznych od XIV w. wiodła przez zamki Dunajec i Wronin (wzm.
1320 r., zapewne Czorsztyn) (Kołodziejski 1988–1990). Kazimierz Wielki założył
miasto w Krościenku (1348) i zapewne wzmocnił zamek w Czorsztynie (przed 1357).
W 1413 r. starostwo czorsztyńskie obejmowało: Krościenko, Sromowce Wyżne i Niżne,
Maniowy, Grywałd, Hałuszową Tylmanową, Ochotnicę Wielką i Małą, Szczawnicę i
Kłoczowice (dziś: Kluszkowce) (Kuraś 1979).
Lasy niewątpliwie
eksploatowano na budulec (jodła, cis, lipa). Dzierżawcy starostwa w XV w. – Ratułdowie, próbowali zwiększać dochody
ale ograniczenie praw wieśniaków i wójtów nie powiodło się. Górale zachowali
prawo do tzw. mniejszego polowania (czwarta część staroście) i łowienia ryb
małymi sieciami. [link]
Pierwsza wzmianka o budowli obronnej w Skrzydlnej pochodzi z
1473 roku, była to murowana wieża obronna, własność trzech braci: Jana, Marka i
Grzegorza. Właścicielami wsi w owym czasie byli Ratułdowie,
którzy zarządzali nią od połowy XIII wieku do początków wieku XVI. Jan Długosz
poświadcza, że w połowie XIV wieku Ratułdowie posiadali obok Skrzydlnej wsie:
Przenosza, Raciborzany, Kasinę, Wilkowisko, część Stróży, Porąbkę, Markuszową,
Jodlownik, Dobrą, Janowice i Kostrzę. W drugiej połowie tego wieku powiększyli
swoje dobra o Lednicę, Chorągwicę i Mietniów, wsie pod Wieliczką oraz Podolany
pod Gdowem. Poza tym Ratuldowie dostali dzierżawę starostwa nowotarskiego.
Niewiadomo gdzie dokładnie wznosiła się wieża obronna w Skrzydlnej, lecz
możliwe jest, że w tym samym miejscu wybudowano obecny dwór. [link]
Niebawem zaprezentuję więcej informacji na temat Ratoldów ze Skrzydlnej.
Zapraszam!
Następny wpis:
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz